Vaasvormig uilenbeeld fluitje

Binnen Archeologie Rivierenland wordt consequent gewerkt aan het documenteren van bijzondere bodemvondsten die het dagelijks leven van vroegere bewoners tastbaar maken. Hoofddoel is het ontsluiten van verhalen die verborgen liggen in ogenschijnlijk eenvoudige objecten. De laatste maanden zijn wij druk bezig geweest met een micro-opgraving in de regio Zevenhuizen, waarbij we onder meer een uniek groen keramisch fluitje in de vorm van een uil hebben aangetroffen. Hieronder delen we graag onze bevindingen over dit charmante, maar verrassend veelzeggende object.

Wat vonden we precies?

Tijdens een veldverkenning met vrijwilligers – onderdeel van ons bredere participatieprogramma – kwam een klein, geglazuurd voorwerp aan het licht. Het bleek te gaan om een keramisch fluitje van circa 7 cm hoog, geglazuurd in een donkergroene kleur. De vorm is direct herkenbaar als een gestileerde uil: grote, spiraalvormige ogen, puntige ‘oortjes’, en een massieve romp zonder poten of vleugels. Bij nadere inspectie ontdekten we dat het object nog steeds geluid produceert – het is dus niet alleen decoratief, maar functioneel.

Zelf ben ik altijd bijzonder gefascineerd door objecten die zowel praktisch als symbolisch zijn. Dit fluitje valt precies in die categorie.

Historische en culturele context

Dierfiguurfluitjes als deze zijn in archeologische context niet zeldzaam, maar ieder exemplaar is anders. Ze worden doorgaans gevonden in stedelijke of rurale contexten uit de late middeleeuwen tot de vroegmoderne tijd (ca. 1400–1700). De uil is een dier met dubbele betekenis: in sommige streken gold hij als brenger van wijsheid, elders juist als onheilsvoorspeller of magisch symbool.

Vergelijkbare vondsten zijn onder meer gedaan in de binnenstad van Utrecht (14e eeuw) en in de Zuid-Hollandse duingebieden (15e–16e eeuw), vaak in kinderspeelplaatsen of huisvuilkuilen. In die context worden ze meestal geïnterpreteerd als speelgoed of geluksbrengers. Maar er is ook een theorie dat ze deel uitmaakten van bijgelovige rituelen, bijvoorbeeld om kwade geesten te verjagen met geluid.

Hoe hebben we het onderzocht?

Na de vondst is het fluitje mechanisch gereinigd onder een stereomicroscoop. De glazuur werd geanalyseerd op samenstelling, waarbij een koperoxide als kleurstof werd vastgesteld – typisch voor het vroege gebruik van loodglazuur. Met hulp van het Centrum voor Archeometrie is een voorlopige datering in de 15e–16e eeuw vastgesteld, mede op basis van de scherfstructuur, baktemperatuur en glazuurtechniek.

Ook hebben we het fluitje akoestisch getest. De toonhoogte ligt rond de C5, wat aangeeft dat het niet zomaar een willekeurig geluidsobject is – de toon is helder en goed bruikbaar.

Waarom is dit belangrijk?

Deze vondst vertelt ons meer dan je op het eerste gezicht zou denken. Juist objecten uit het dagelijks leven – die níet bedoeld waren om lang bewaard te blijven – geven inzicht in hoe mensen dachten, speelden en geloofden. Het uilenfluitje brengt ons een stap dichter bij de emotionele belevingswereld van mensen uit de 15e of 16e eeuw. Speelden kinderen ermee op de dijk? Werd het gebruikt bij seizoensrituelen? Of hoorde het bij een marktvrouw die haar waar aanprees?

Daarnaast is het een prachtig voorbeeld van volksambacht: met eenvoudige middelen een functioneel én esthetisch voorwerp maken. Het toont ook hoe sterk symboliek en geluid met elkaar verbonden waren in het verleden.

En wat nu?

We zijn momenteel bezig met vergelijkend onderzoek naar dierfluitjes in West-Nederland. Ook wordt er gezocht naar iconografische parallellen in schilderijen en prenten uit de vroegmoderne tijd. Verder gaan we het object 3D-scannen, zodat bezoekers het digitaal kunnen bekijken én beluisteren via onze website.

Dit alles maakt deel uit van ons grotere doel: de archeologie laagdrempelig en interactief maken voor iedereen.

Doe mee!

Heb jij ooit een vergelijkbaar object gevonden of ken je verhalen over magische fluitjes, kinderliedjes of uilensymboliek uit je streek? We nodigen je van harte uit om je kennis of vondst met ons te delen!

Je kunt contact opnemen via , of kom langs bij een van onze publieksdagen op locatie. Samen geven we het verleden een stem – soms letterlijk.